Homo sapiens – den fødde leiar?

Går ein naturvitenskapeleg til verks er det per dags dato vi, homo sapiens, som er øvst eller er siste utskott på evolusjonstreet. Betyr det at vi, «det tenkande mennesket», er sett til å vera leiarar over dei andre organismane i verda? Vi er ikkje unike i så måte, men er kjenneteikna ved å ha ryggsøyle og ikkje minst stor hjerneskalle. Kva for fordelar gjev dette oss? Vanskelege fødslar sidan kraniet med hjerna i er stort – nei, det er ingen fordel. Men, at hjerna vår er relativt komplisert oppbygd gjev oss fordelar. Forskarar hevdar at det kan ha skjedd ein samevolusjon mellom hjerna si og språket sitt utvikling, og dette har gjort sitt til at menneska kan kommunisere meir kompliserte forhold. Denne kompleksiteten har bidrege med vidare utvikling av hjernen, og dagens moderne menneske har evne til abstrakt tenking. Er det sikkert at det er vi, homo sapiens, som utviklar oss i den mest hensiktsmessige retninga utifrå vårt moderne samfunn, eller er vi berre eit utskot der greina vi sit på vil visne bort? Eksakt svar har vi ikkje, men sidan vi kanskje er øvst i evousjonshierarkiet vel vi oss sjølve til å ta leiinga over dei andre organismane. Men, er det slik at det ligg latent i menneska å ta styringa når ein har høve til det? Er vi alle fødde leiarar?

Kva er leiing? 

Å gje ein eksakt og endeleg definisjon på kva leiing er finn eg vanskeleg for det finst like mange meiningar om leiing som det finst leiarar. Øyvind Lund Martinsen, som har gjeve ut boka Perspektiver på leiing ( 2009), gav oss gjennom sist samling på BI eit godt innblikk i ulike tilnærmingsmåtar til begrepet leiing. Ein klassiske definisjon på leiing hadde han henta frå Northouse, 2001:

« Ledelse er en prosess hvor et individ påvirker en gruppe til å nå et felles mål.»

Ein anna definisjon er at

 « Lederskap er mer eller mindre en prosess hvor forhandlinger benyttes, for å oppnå en akseptabel påvirkning og kontroll over målsetningen til et individ eller en gruppe». ( Hosking og Morley, 1991)

Det finst mange måtar å utøve leiing på!.

Legg ein desse definisjonane i botn blir spørsmålet kva eller korleis er den beste måten å påverke på?  Ser ein på rektor si rolle i skulekvardagen er det viktig at han tek seg tid til å småprate med folk, inspirere lærarar og ansette til forpliktelse og lojalitet slik at alle jobbar mot eit felles mål. Skal ein organisasjon ha suksess er leiaren og leiarskapet sett på som ein av dei mest betydingsfulle faktorane ( Allan, 1981). Korleis rektor utfører si rolle som leiar er avgjerande for kor godt både elevar og lærarar lykkast, og for skulemiljøet si heilheit. Dette har også utlendingsdirektoratet fokusert på i sitt skriv om «Skoleledelsens betydning for relasjonskvalitet». Udir har og lagt ut ein film
 « Relasjoner i skolehverdagen»   som viser eksempel på korleis rektor tek aktiv del og er engasjert i samspel med både lærarar og elevar. Å jobbe i skulen der ein har ein slik type leiar er inspirerande, og det skapar gjensidig respekt og tillit i alle ledd, både oppover og nedover i organisasjonen. Eg trur ikkje det er nokon lærar som trivst i ein jobb der rektor tronar på toppen og overprøver og styrer etter sitt eige hovud. Å bli anerkjent av andre er ei viktig og motiverande drivkraft for å halde fram og yte sitt beste.

Ein leiar – mange oppgåver

Spør du ein leiar kva han held på med vil du sannsynlegvis ikkje få noko eintydig svar. Som Henry Mintzberg formidlar kunne ein før bruke orda planlegging, organisering, koordinering og kontroll som indikasjon på kva ein leder held på med ( Martinsen, s. 41). Var leiaren i tillegg reflektert og systematisk var han komen på rett plass! I dag seier forsking, og vi erfarer og, at å vera leiar er meir komplekst. Thomas Nordahl refererte til undersøkingar som har vore gjennomført at ein klasseleiar  stundom tek opp mot 700 avgjersler i løpet av ein skuletime. Kva for leiar er det som er førebudd på det?

Ein arbeidsdag for ein rektor er også innfløkt. Beslutningar skal takast, informasjon skal gjevast, lærarar, elevar og foreldre skal ivaretakast. Budsjettmøte kl.11.00, Fagforbundsmøte, SU og FAU. Kva gjer vi med nasjonale prøver, lokale planar og dei nye valfaga. KS – nye arbeidstider for lærarane, lokale styring, mitt ansvar?  Skal eg som rektor høyre på mine ansette – køyre ein demokratisk prosess, eller kanskje ikkje? Utviklingssamtalar, rettleiing av lærarar osb. mykje å handskast med. Som leiar er det viktig å ivarta desse oppgåvene, men kan ikkje gløyme å vera ein rollemodell, pådrivar og inspirator for dei han har ansvaret for. Vise tillit, og opparbeide seg tillit. God samarbeidsevne ja, ikkje rart at det står i dei fleste stillingsannonsar i dag.

Tør du å søkje den nye leiarstillinga?

Transaksjonsleiing og tranformasjonsleiing

I nyare tid, meir presist siste 25-30 år, har ein innan ulike leiingsteoriar sett fokus på transaksjonsleiing og transformasjonsleiing. Enkelt sagt kan ein seie at transaksjonsleiing inneber ein slags form for handel. Ein leiar vel å belønne ein medarbeidar for å gjere ein jobb, for eksempel ved å gje ei lønnsauke eller anerkjenning. Leiaren har kontroll over ressursane og har såleis full styring. Å fylgje reglar og ha gode rutinar er svært viktig, og leiaren grip inn med eventuelle straffereaksjonar dersom det trengs. Transaksjonsleiarar vil gjerne vera sterke og tydelege, og dei ynskjer at alt skal vera i orden, og arresterer dermed avvika. Øyvind Martinsen såg det slik som at transaksjonsleiarar har gode hensikter, men at det ofte blir oppfatta negativt av medarbeidarane. Dei underordna får ein viss frykt for leiaren, og dette kan føre til auka motstand frå medarbeidarane si side. Kjenneteikn på transaksjonsleiing: Effektivt leiarskap, ovanfrå og ned fokus, direkte innverknad på endringar, og styrande og handlande forhold til personalet.

Bilde frå forelesingsnotat, januar 2014

Transformasjonsleiing eller, som Bernhard M. Bass seier, fremragende ledereffektivitet, blir beskrive slik i Perspektiver på ledelse ( Martinsen 2009 s.75): «Transformasjonsledelse oppstår når ledere utvider og stimulerer sine ansattes interesser, når de skaper bevissthet om og aksept for gruppens konkrete og overordnede mål, og når de får ansatte til å se ut over sine egne interesser til beste for gruppen.»

Desse leiarane evnar å sjå kva som er det beste for gruppa, og stimulerer sine medarbeidarar til å tenke kollektivt. Transformasjonsleiarar er ofte karismatiske, dei har høge forventningar og stor innflytelse på omgjevnadene sine. Dei ansette vil gjerne identifisere seg med desse leiarane, og dei føler seg godt ivareteken av sin overordna. Kjenneteikn på transformasjonsleiing: nedanfrå og opp fokus, indirekte verknad på endringar, relasjonsorientert forhold til personalet, tek ansvar og gjev råd.

Kvar går vegen vidare?

Transformasjonsleiing vil seie å gjera dei rette tinga, medan transaksjonsleiing er oppteken av å gjera tinga rett. Kva som er best av desse leiarstilane er uvisst, det kjem an på kva for ein setting ein er i. Båe leiingsstilane har positive og negative element i seg, men det er opptil leiaren å velje kva slags stil ein ynskjer å ha. Utifrå krava som er stilt til dagens leiarrollar passar tranformasjonsteorien best i forhold til at ein leiar skal byggje opp ryggraden og implementere solide verdiar blant medarbeidarane i si «bedrift». Leiing handlar om å takle forandringar, og forandringar skjer i eit enormt tempo. Konkurranseprega næringsliv, teknologiske nyvinningar er døme på faktorar som krev fortløpande endring. Og , fleire endringar krev alltid meir leiing. Meir leiing krev meir tenking, dermed større hjerne med stor kapasitet. 

Da stemmer det vel at vi, homo sapiens, er dei fødde leiarane da?

Litteratur:

Martinsen, Øyvind Lund, 2009, Perspektiver på ledelse
Martinsen, Øyvind Lund, 2014, Forelesingsnotat BI

Artikkel frå utdanningsdirektoratet:http://www.udir.no/Laringsmiljo/Bedre-laringsmiljo/Relasjoner-i-skolehverdagen/
Bileta er henta frå utklippstavla i word.